Jaarsveld is een pittoresk dorpje gelegen aan de Lek, direct achter de Lekdijk. Het dorp is gebouwd in een komvorm. Dat is uniek in de gemeente Lopik, waar alle andere kernen lintdorpen zijn. In het vrij open centrum stonden op verhoogde gronden de publieke gebouwen: de Nederlands Hervormde kerk, de School met de Bijbel Eben Haëzer (nog steeds actief als dorpsschool), het  verenigingsgebouw (voorheen gemeentesecretarie) en het Dijkhuis. Daaromheen is een vierkant stratenpatroon, waarlangs winkels en woningen zijn gebouwd. Jaarsveld is tegenwoordig een beschermd dorpsgezicht.

Het dorp telt ongeveer 300 inwoners. De winkeltjes langs de Kerkstraat zijn getransformeerd tot woonhuizen. Jaarsveld is een centrum voor fruitteelt. Rondom het dorp liggen veel fruitboomgaarden met heerlijke kersen, appels en peren. Verder vind je hier nog altijd weilanden en wat akkerbouw (o.a. spelt) langs de Oudeslootseweg.

Geschiedenis van Jaarsveld
De kern Jaarsveld heeft de oudste bewoningsgeschiedenis van de gemeente Lopik. Al voor de grote ontginningen waren hier stukken grond in cultuur gebracht.

De naam Jaarsveld komt van “het veld van Jarigs”. Rond de hofstede van deze “Jarigs” is op de zandige oeverwal van de Lek het dorp ontstaan. Rond 1380 bouwden de Heren van Vianen kasteel Veldenstein, om ook aan de noordzijde van de Lek hun invloed te kunnen uitoefenen. De aanwezigheid van het kasteel heeft de ontwikkeling van het dorp sterk gestimuleerd.

Langs de oever van de Lek liep het lijnpad (voor het jagen = trekken van schepen). Bij Jaarsveld lag lange tijd de enige en dus belangrijke losplaats voor schepen langs de rivier de Lek. Verder werd de “Vaart” gegraven naar de Fuikebrug (langs de huidige S.L. van Alterenlaan), die Jaarsveld verbond met de Lopikerwetering, die vroeger een belangrijke vaarverbinding vormde tussen Schoonhoven en Utrecht.

Jaarsveld was eeuwenlang een twistappel en het toneel van talrijke schermutselingen. Het kasteel werd in 1489 zwaar beschadigd door kanonskogels en net na de herbouw in 1511 opnieuw verwoest. In het rampjaar 1672/1673 werd Jaarsveld getroffen door het oorlogsgeweld van de Fransen. Het kasteel werd tweemaal geplunderd en bij de laatste keer in brand gestoken, evenals de kerk en het dijkmeestershuis. De kerk werd herbouwd, het kasteel niet. Het enig resterende deel daarvan, de toren, heeft nog wel lang dienst gedaan als gevangenis. Nu zijn alleen nog wat funderingen over, verborgen op het eilandje waar het kasteel ooit stond, beschermd door dubbele grachten. Deze kun je zien vanaf de S.L. van Alterenlaan.

Jaarsveld was het centrum van bestuur, kerk, school en handel voor de polders Batuwe, Graaf, Vogelzang, Wiel en Vijfhoeven, welk gebied zich uitstrekte vanaf de Radiolaan in Lopikerkapel tot de Tiendweg te Willige Langerak. Verder was hier het bestuurscentrum voor het dijkbeheer gevestigd.

De belangrijkste bronnen van inkomsten waren tot in de negentiende eeuw de landbouw, veeteelt en fruitboomgaarden. Vanaf de negentiende eeuw kwam daar de griendcultuur bij en ontwikkelde in Jaarsveld de wilgenteenhandel. Ook woonden hier klei-afgravers voor steenfabrieken. In de crisisjaren stortten deze activiteiten in, waardoor veel dijk- en grondwerkers zonder werk kwamen te zitten. Mede omdat de armoede en werkloosheid in Jaarsveld zo hoog was, kon de gemeente haar zelfstandigheid niet meer handhaven. De samenvoeging met de wat rijkere gemeentes Lopik en Willige Langerak per 1 januari 1943 was voor veel Jaarsvelders een vooruitgang.

De naoorlogse nieuwbouw van Lopik vond voornamelijk plaats in delen van de polders Wiel en Vogelzang, die eerst tot Jaarsveld behoorden. Hier ontwikkelde zich vanaf de jaren ’60 van de vorige eeuw de kern van de nieuwe gemeente Lopik.

Bijzonder in Jaarsveld

Nederlandse Hervormde Kerk
Je zou denken dat deze markante kerk met forse toren de eeuwigheid onveranderlijk heeft getrotseerd. Niets is minder waar. Verwoesting door brand in 1673, wederopbouw, verval in de loop der jaren, maar ook grote restauraties hebben plaatsgevonden. De praalgraven van de Heren van Jaarsveld zijn in de Franse tijd (1795-1815) allemaal vernield. De kerk had ooit twee uitgangen aan de zijkanten van het schip; ‘het vrouwenpoortje’ en ‘het mannenpoortje’; beide zijn dichtgemetseld. Maar wat blijft is deze prachtige kerk die als een baken van ver over de Lek te zien is.

Naast de kerk staat een oorlogsgedenkteken voor drie omgekomen Jaarsvelders tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Huis te Jaarsveld, S. L. van Alterenlaan 27
Dit buitenhuis werd in 1759/1760 gebouwd in opdracht van Cornelis de Witt, kleinzoon van raadspensionaris Johan de Witt, op het voorterrein van het verwoeste kasteel Veldenstein. Op enige afstand van het huis staat het koetshuis met paardenstal uit 1847.

Tuinmans- of Jagershuisje, S.L. van Alterenlaan 28
Dit huisje werd rond 1650 gebouwd en was na de verwoesting van het kasteel de enige verblijfsmogelijkheid op het landgoed, tot het herenhuis (Huis te Jaarsveld) gebouwd werd. Het heeft aan de linkerkant een bakhuisje. De originele bakstenen boogbrug dateert uit de 18de eeuw.

Dijkhuis, Lekdijk Oost 12
Het Dijkhuis, gebouwd in de stijl van de Hollandse neo-renaissance, was de zetel van het Waterschap Lopikerwaard. Voordat het Dijkhuis in 1903 gebouwd werd, stond op deze plek al een dijkhuis met dezelfde functie, gebouwd in 1675. De gevelspreuk ‘Vivo leo cespite tutus’ betekent ‘Holland is veilig achter de groene zoden van de dijk’. De trapgevel is bekroond door een schilddragende natuurstenen leeuw met het wapen van het Hoogheemraadschap van de Lekdijk Benedendams. De dijkgraaf en hoogheemraden konden hier vergaderen, maar ook blijven slapen bij dreigend en dringend gevaar door hoge Lekstanden of kruiend ijs.
Het pand is nu in gebruik als kantoor. Je kunt de intact gebleven oude zalen van dit Dijkhuis en de expositie in de achtergelegen gebouwen op afspraak bezichtigen.

Woningen buitendijks langs Lekdijk
De woonhuizen die je buitendijks ziet, zijn de uitzondering die de regel bevestigen. Bebouwing langs de dijk was namelijk absoluut niet toegestaan. Een speciale ontheffing voor “dijkgebonden” bebouwing was nodig om deze panden te bouwen. Dit was alleen mogelijk voor structuren die een dijkbelang hadden, zoals het Dijkhuis en het peilschaalhuis en verder voor wegbelang: de woningen Lekdijk Oost 10 en 11 hadden ooit de functie van herberg, café en telegraafkantoor. Even verderop op nummer 9 vind je ’t Oude Veerhuys met daarnaast nog de oude veerweg met betonnen veerstoep.

Oorlogsmonument op Lekdijk Oost
In de nacht van 21 op 22 juni 1943 stortte een Engelse Halifax-bommenwerper in de Lek. Bij dit ongeval kwamen vijf van de zeven bemanningsleden om het leven. Ter hoogte van de plek waar het vliegtuig crashte, staat op de Lekdijk een monument. In een glazen vitrine staat de motor van het vliegtuig. De vitrine wordt doorboord door een vleugel van aluminium. De tekst op de glasplaat is een citaat van het opperhoofd van de Dwamisch-stam.

Leuk om te doen in Jaarsveld

• Voor zo’n klein dorp is er veel te doen. Buurt & speeltuinvereniging ’t Jaarsveldje organiseert o.a. een zomerspeelweek voor kinderen en Stichting Bazar Jaarsveld organiseert bingo-avonden, een grote rommelmarkt en natuurlijk een bazar.

• Je kunt het Dijkhuis bezichtigen, prachtig wandelen en fietsen, polsstokverspringen en recreëren op het strand van Salmsteke.

• Net buiten het dorp is landwinkel “De Fruitwaard” gevestigd, met zelf verbouwd fruit en allerlei streekproducten. Tussen half juni en half augustus kun je hier in de boomgaard van kersen genieten. In de herfst organiseert de landwinkel familieplukdagen.

• De NH-Kerk kun je op afspraak bezichtigen (telefoonnummer 0348-553537). Deze kerk is een éénbeukige, gotische bakstenen kerk. Bezoekers treffen gebrandschilderde ramen, herenbanken en 15e eeuwse grafzerken aan.